Blog

Ορθοδοξία / Άγιον Όρος
Παναγιώτης Αναγνώστης, Πτυχιούχος – Msc Θεολογίας

«Το Άγιον τούτο Όρος είναι και εσαεί θα παραμείνει κιβωτός του ακραιφνούς Ορθοδόξου Μοναχικού ιδεώδους και ιερών παραδόσεων, ως αύται βιούνται διαμέσου των αιώνων,σάλπιγξ ανοθεύτου χριστιανικού πνεύματος, γαλήνιος λιμήν ταλαιπωρούμενων ψυχών, το δε όνομα αυτού προσφιλές και γλυκύεις τα ώτα και εν ταις καρδίαις των Ορθοδόξων και παντός χριστιανού.[…] η πνευματικότης του Όρους τούτου αποβαίνει ιδιαιτέρως αναγκαία κατά την σύγχρονον ημών εποχήν»

 Απόσπασμα από τον λόγο του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόραν με την ευκαιρία του εορτασμού των χιλίων χρόνων του Αγίου Όρου

 Πριν εισέλθουμε στα χριστιανικά χρόνια του Αγίου Όρους είναι απαραίτητο να γίνει αναφορά στη γέννηση του μοναχισμού, έτσι ώστε να μπορέσει καλύτερα να κατανοηθεί ο τρόπος διαβίωσης, ο τρόπος αντίληψης, ο σκοπός αλλά και η καθημερινότητα των μοναχών που θα εξετάσουμε σε επόμενα κεφάλαια.

Ο μοναχισμός αποτελεί την τρίτη τάξη στον οργανισμό της Εκκλησίας μαζί με τους λαϊκούς και τους κληρικούς. Ο μοναχισμός δεν υφίστατο εξ’ αρχής στην Εκκλησία αλλά εμφανίζεται περίπου τον 4^ο αιώνα μ.Χ. όπου πλέον η Εκκλησία διαβιεί ειρηνικά, μιας και το «μαρτύριο του αίματος» των πρώτων χρόνων, δίνει τη σκυτάλη στο «μαρτύριο της συνειδήσεως», δηλαδή τον συνεχή αγώνα κάποιου να πετύχει την εν Χριστώ τελείωση παλεύοντας με τα καθημερινά προβλήματα και τις δυσκολίες της ζωής. Κάποιοι ιστορικοί και κάποιοι θεολόγοι ερμηνεύουν το φαινόμενο αυτό σαν μια διαμαρτυρία ενάντια στην εκκλησιαστική εκκοσμίκευση και διαφθορά της εποχής αλλά και στην επισκοπική εξουσία,  ενώ υπάρχουν και άλλες (ασθενέστερες) υποθέσεις που αναδεικνύουν τα (πιθανά) αίτια της γέννησης του μοναχισμού.  Σε μια εποχή που η Εκκλησία διέτρεχε τον κίνδυνο να συγχέει τα του Καίσαρος με τα του Θεού, οι μοναχοί έπαιζαν έναν εσχατολογικό ρόλο υπενθυμίζοντας στους ανθρώπους ότι η Εκκλησία του Θεού δεν είναι εκ του κόσμου τούτου ενώ παράλληλα οι αναχωρητές ήθελαν να ανακαλύψουν τι συμβαίνει στην ανθρώπινη φύση όταν έρχεται σε επαφή με τον Θεό δια του Χριστού.

Η περίοδος της γέννησης και της ανάπτυξης του μοναχισμού περιλαμβάνει τρείς περιόδους:

α) Την πρώτη περίοδο, κατά την οποία οι ασκητές ζουν εντός των κόλπων της χριστιανικής κοινότητας,

β) Τη δεύτερη περίοδο, κατά την οποία ο ασκητισμός παίρνει τη μορφή του αναχωρητισμού – ερημιτισμού με κυριότερο εκφραστή αυτής της κίνησης τον Μέγα Αντώνιο. Την περίοδο αυτή οι ασκητές κατέφευγαν στην έρημο μακριά από τους πειρασμούς ώστε να πετύχουν την πνευματική τους τελείωση δίπλα σε κάποιον έμπειρο ασκητή χωρίς να υπάρχει κάποια αυστηρή οργάνωση. Από τις ομάδες που σχηματίζονταν κοντά σε εμπειρότερους ασκητές δημιουργούνταν οι Λαύρες οι οποίες αποτελούσαν μια ενδιάμεση μορφή μεταξύ ελεύθερης άσκησης και κοινοβιακού θεσμού.

γ) Την τρίτη περίοδο, έχουμε το κοινοβιακό σύστημα το οποίο αποτελεί την εξέλιξη του αναχωρητισμού και προβλέπει αυστηρή οργάνωση, σύμφωνα με το τυπικό της εκάστοτε μονής, ενιαία διοίκηση και εξουσία υπό του ηγουμένου πάνω στο πρόγραμμα, την άσκηση, τη λατρευτική ζωή και γενικά σε όλες τις δραστηριότητες των μοναχών. Εμπνευστές του κοινοβιακού βίου θεωρούνται ο Παχώμιος (4^ος αιώνας) μαζί με τον Μεγάλο Βασίλειο ο οποίος τοποθέτησε τους μοναχούς επί της γραμμής του κοινού βίου και της οργανωμένης δράσης. Οι μοναχοί διοικούνται από πρόσωπα αναγνωρισμένα από την Εκκλησία, χωρίς αυτοί να αποτελούν χωριστό τμήμα της, γεγονός που θα μπορούσε να ελλοχεύει τον κίνδυνο απομάκρυνσης από αυτή.Επίσης, την ίδια περίοδο τίθενται οι πρώτοι μοναστικοί διοικητικοί κανόνες. Η επικράτηση του κοινοβιακού συστήματος, είχε ως αποτέλεσμα να ελαττωθεί σημαντικά ο αριθμός των ερημιτών και κάποιων ιδιαίτερων μορφών μοναχισμού όπως των στυλιτών, των δενδριτών, των εγκλείστων (εντός τάφων ή σπηλαίων), των κατά Χριστών σαλών (προσποίηση παραφροσύνης) κλπ[10], ενώ ο Μέγας Βασίλειος με την ίδρυση της Βασιλειάδας, η οποία περιλάμβανε φιλανθρωπικά ιδρύματα (γηροκομεία, νοσοκομεία και λοιπές προνοιακές δομές άγνωστες μέχρι τότε στην ανθρώπινη ιστορία), δείχνει με απτό τρόπο ότι ο μοναχισμός δεν είναι φυγή από την ιστορία με πνευματικό άλλοθι, αλλά ποιμαντική και κοινωνική προσφορά.

Σε αντίθεση με το κοινοβιακό σύστημα που προαναφέρθηκε, λειτουργεί το ιδιόρρυθμο σύστημα, (αναλυτικότερα βλ. 67η παραπομπή) το οποίο εμφανίστηκε σε περιόδους κρίσης, χαλάρωσης και παρακμής του μοναχικού βίου και προβλέπει έναν πιο ελεύθερο τρόπο ζωής.

Ο μοναχισμός αρχικά οργανώθηκε ανεξάρτητα από την εκκλησιαστική οργάνωση, όμως με απόφαση της Δ’ Οικουμενικής Συνόδου (4ος κανόνας) όλη η μοναχική οργάνωση υπάγεται στον εκκλησιαστικό οργανισμό υπό την επίβλεψη του εκασταχού επισκόπου.

Η μοναχική ιδιότητα αποκτάται δια της μοναχικής κουράς, η οποία είναι ιερή τελετή (και όχι μυστηριακή) και μέσω αυτής ο υποψήφιος μοναχός καθίσταται κανονικό μέλος της αδελφότητας στην οποία έχει διατελέσει μια δοκιμαστική περίοδο, συνήθως τριετή (ο χρόνος μπορεί να συντμηθεί ακόμη και ολοσχερώς, πράγμα που εξαρτάται από την πνευματική κατάσταση και πρόοδο του υποψήφιου μοναχού). Στο Άγιο Όρος ως όριο ηλικίας εισόδου των δοκίμων ορίζεται το 18ο έτος σύμφωνα με τον καταστατικό του χάρτη ενώ για την κουρά του ο μοναχός θα πρέπει να έχει συμπληρώσει το 21ο έτος. Κατά την τελετή της κουράς, η οποία για τους Πατέρες της Εκκλησίας αποτελεί δεύτερο βάπτισμα, δίνονται από την πλευρά του μοναχού οι λεγόμενες «μοναχικές υποσχέσεις», δηλαδή της παρθενίας- εγκράτειας, της υπακοής στις εντολές της αδελφότητας και της ακτημοσύνης «καθώς πραγματικός μοναχός είναι εκείνος που στην παρούσα ζωή δεν κατέχει τίποτα άλλο εκτός από τον Χριστό».

Μοναχός μπορεί να καρεί οποιοσδήποτε χριστιανός άνδρας ή γυναίκα, χωρίς να απαιτούνται ιδιαίτερα προσόντα. Απαιτείται όμως η εκπλήρωση κάποιων προϋποθέσεων που είναι η νόμιμη ηλικία, η ύπαρξη κενής θέσης στη μονή και η ύπαρξη βουλήσεως απαλλαγμένης ελαττωμάτων (υπό καθεστώς βίας, φόβου, απειλών κλπ.)[16]. Επίσης πρέπει ο δόκιμος να είναι άγαμος ή να διατελεί σε χηρεία χωρίς τέκνα ή εάν υπάρχουν τέκνα να έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους, ενώ εάν είναι έγγαμος απαιτείται η έγγραφη συγκατάθεση της συζύγου του. Κατά τον Ευστάθιο, Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης (12ο αιώνα μ.Χ.) η μοναχική ζωή διαχωρίζεται σε τρείς τάξεις: των «νεοσυλλέκτων» δηλαδή των νεοεισερχόμενων στο μοναχισμό, των «μανδυωτών» και των «μεγαλοσχημόνων» διαχωρισμός ο οποίος όμως δεν έχει κανονική και νομική σημασία και σε καμία περίπτωση δεν εφαρμόζεται στο Άγιο Όρος.

Πηγή: www.pemptousia.gr